اوّلين
فضيلت، تفكّر و انديشه در آيات الهي است؛ و به اندازه‌اي ثواب دارد كه در روايات
مي‌خوانيم:
«تَفَكُّرُ
ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةٍ سَنَةٍ»[1]
يعني
انسان يك آن به فكر فرو رود و توجّه كند كه از كجا آمده، براي چه آمده، و به كجا
مي‌رود؟ توجّه كند كه در محضر خداست، در محضر پيغمبر اكرم و ائمه طاهرين و در محضر
امام زمان(ع) است؛ و بالاخره يك ساعت در خود فرو رفتن و به فكر دنيا و آخرت خود
بودن و فكري به حال خود كردن، ثواب يك سال عبادت دارد. يعني ثواب كسي كه برود و در
مسجد يك سال روزه بگيرد و يك سال شبانه روز عبادت كند، برابر است با يك ساعت تفكّر
در ماه مبارك رمضان يا غير ماه رمضان.
استاد
بزرگوار ما حضرت امام خميني ـ رضوان الله تعالي عليه ـ در كتاب اربعين خود مي‌فرمايد:
«تَفَكُّرُ
ساعَةٍ خَيْرٌ من عِبادَةِ سِتّينَ سَنَةً، مِنْ عِبادَةِ سَبْعينَ سَنَةً»
«يك
ساعت فكر كردن ثوابش از شصت سال عبادت، از هفتاد سال عبادت بالاتر است».
معلوم
است كه يك سال و شصت سال، همه و همه از باب مثال است؛ و معنايش اين است كه ثواب يك
ساعت فكر كردن، به اندازه‌اي است كه جز خدا كسي نمي‌داند.
علاوه
بر اين، هر سعادتي مرهون فكر و توجّه است. اگر اين انسان مي‌تواند فضا را تسخير
كند، و از نظر قرآن مي‌تواند همه ی آسمانها را تسخير كند، به خاطر فكر و توجه است:
(اَلَمْ
تَرَوْا اَنَّ اللهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّمواتِ وَ ما فِي الْاَرْضِ)[2]
يعني
اي انسان! تو نه تنها مي‌تواني آسمان اوّل را تخسير كني، بلكه قادري كه عالم وجود
را تسخير خود كني و در جاي ديگر مي‌فرمايد: اي انسان! تو مي‌تواني با ملائكه
سروكار داشته باشي:
(اِنَّ
الَّذينَ قالُوا رَبُّنا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ
الْمَلائِكَةُ اَلّا تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ اَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي
كُنْتُمْ تُوعَدوُنَ ـ نَحْنُ اَوْلِيآؤُكُمْ فِي الْحَيوةِ الدُّنْيا وَ فِي
الاخِرَةِ... )[3]
آنهايي
كه مي‌گويند «خدا» و بر اين گفته‌شان پا برجا و پايدار مي‌مانند، آنها فكر دارند؛
آنها توجّه دارند؛ و به همين دليل با ملائكه سر و كار دارند؛ بر آنها نازل مي‌شوند
و با ايشان حرف مي‌زنند و مي‌گويند: غم نخوريد، غصه نخوريد، ما در گرفتاريهايتان و
هنگام مرگ به شما كمك مي‌كنيم؛ ما در دنيا و آخرت كمك كار شما هستيم.
اين
تنها انسان است كه مي‌تواند در اثر فكر و توجّه، فضا و عالم مُلك و ملكوت را تسخير
كند. اگر كمالي است، اگر سير و سلوكي است، براي فكر است؛ براي توجّه است. علاوه بر
اين، از قرآن مي‌فهميم كه خدا اين فكر و توجّه را از ما مي‌خواهد؛ خيلي هم مي‌خواهد:
(يا
ايُّهَا الَّذينَ امَنُوا اذْكُرُوا اللهَ ذِكْراً كَثيراً ـ و سَبِّحُوهُ
بُكْرَةً وَ اَصيلاً)[4]
امام
صادق(ع) مي‌فرمايد: «هر چيزي را پروردگار عالم به طور محدود خواسته است. فرموده
است هفده ركعت نماز بخوانيد؛ يك ماه روزه بگيريد؛ زكات و خمس بدهيد؛ حج برويد؛ كه
همه ی اينها محدود است. اما توجّه و فكر را خيلي خواسته است» سپس آيه ی فوق را
تلاوت فرمودند[5].
صبح
به صبح فكر كن؛ شب به شب فكر كن؛ خيلي فكر كن؛ خيلي توجه داشته باش!
مطلب
ديگري كه بايد توجّه داشته باشيم اين است كه از نظر قرآن شريف هدف از همه ی
عبادات، رسيدن به مقام «ذكر» است؛ يعني به مقام «فكر»، يعني به مقام «توجّه». اگر
نماز مكالمه با خداست، براي رسيدن به مقام ذكر و فكر است. روزه ی ماه مبارك نيز
براي همين هدف است. اگر عبادات بدني است، اگر مالي است، اگر عبادات دل است، همه و
همه براي رسيدن به مقام فكر است؛ براي رسيدن به مقام ذكر است. در سوره ی طه مي‌فرمايد:
(اِنَّني
اَنَا اللهُ لا اِلهَ اِلاّ اَنَا فَاعْبُدْني وَ اَقِمِ الصَّلوةَ لِذَكْري)[6]
من
خدايي هستم كه غير من خدايي نيست. معنايش اين است كه اي انسان! بت‌ها را بشكن. اي
انسان! متابعت از هوي و هوس نكن. متابعت از شيطان نكن. اي انسان! گناه در زندگي تو
نباشد. نماز بخوان. روزه بگير، خمس بده، زكات بده، حج برو، جهاد برو، امر به معروف
و نهي از منكر كن، تولّي و تبرّي داشته باش. همه ی اينها براي چيست؟ (اَقِمِ
الصَّلوةَ لِذِكْري) براي اينكه به مقام ذكر، به مقام فكر، به مقام توجّه
برسي. بنابراين بحث امروز ما اين شد كه فضيلتي براي انسان است كه همه ی فضائل و
كمالات متوقّف بر آن مي‌باشد. همه ی عبادات براي آن واجب شد؛ و آن اين است: توجّه!
توجّه! توجّه!
نقل
كرده‌اند كه سفارش و وصيّت معلّم بزرگ اخلاق و استاد بزرگوار ما علاّمه طباطبايي ـ
رضوان الله تعالي عليه ـ به هنگام مرگ به همه اين بوده است: توجّه! توجّه! توجّه!
من
در آخر كار همين سفارش اين مرد بزرگ را به شما زن و مرد مي‌كنم. فكر داشته باشيد؛
توجّه داشته باشيد. در شبانه روز يك ساعت را به فكر فرو رويد. يك مقداري متوجّه
اين باشيد كه در محضر خدا هستيد. حضرت امام ـ رضوان الله تعالي عليه ـ هم بارها مي‌فرمودند:
توجّه! توجّه! توجّه!
پي
نوشت ها:
[1].
بحار، جلد 71، صفحه 327. يعني: «يك ساعت انديشيدن از يك سال عبادت بالاتر است».
[2]. سوره ی لقمان، آيه ی
20. ترجمه: «آيا مشاهده نمي‌كنيد كه خدا آنچه را كه در آسمانها و زمين است براي
شما مسخّر كرده است؟»
[3]. سوره ی فصّلت، آيات 30
و 31. ترجمه: «آنانكه گفتند خداي ما «الله» است و بر اين گفته استفامت ورزيدند،
ملائكه بر آنان نازل مي‌شود (با اين پيام) كه نترسيد و محزون نباشيد و بشارت باد
شما را به بهشتي كه وعده داده شديد ـ ما در دنيا و آخرت دوستان شمائيم ...»
[4]. سوره ی احزاب، آيات 41
و 42. ترجمه: «اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، ياد خدا (به دل و زبان) بسيار كنيد و
صبح و شام به تسبيح و تنزيه ذات پاكش بپردازيد.»
[5]. اصول كافي، جلد 4، كتاب
الدّعاء باب «ذكر الله عزّوجلّ كثيراً»، روايت 1.
[6]. سوره ی طه، آيه ی 14.
ترجمه: «(خداوند به حضرت موسي(ع) مي‌فرمايد:) خداي يگانه منم و جز من خدائي نيست.
پس مرا عبادت كن و براي ياد من نماز را به پا دار.»